Τα ζώα, στο πλαίσιο της αλληλεπίδρασης με τους ανθρώπους, μπορεί να καταστούν θύματα κακοποίησης εξ αιτίας της ανθρώπινης επιθετικότητας και άλλων μορφών μη φυσιολογικής
Έχει παρατηρηθεί ότι η κακοποίηση όμως των ζώων συχνά συνδέεται κακοποίηση απέναντι στους ανθρώπους. Επιπλέον, από εγκληματολογικές έρευνες προκύπτει ότι άτομα που διαπράττουν κατά συρροή εγκλήματα κατά της ζωής, έχουν συνήθως στο ιστορικό τους κακοποιήσει ζώα.
Αυτό, ωστόσο, δε συνεπάγεται ότι όσοι κακοποιούν ζώα γίνονται δολοφόνοι.
Η κακοποίηση ζώων τώρα από ανηλίκους είναι συμπεριφορά δηλωτική μη φυσιολογικής ανάπτυξης και αφορά σε παιδιά και εφήβους σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η κακοποίηση των ζώων από παιδιά και εφήβους είναι σχετικά βραχείας διάρκειας συμπεριφορά. Ωστόσο, σε ένα ποσοστό παιδιών και εφήβων είναι παρατεταμένη, συνεχώς σκληρότερη και μπορεί να επεκταθεί και στην ενήλικη ζωή. Όσον αφορά στη σημασία των πολιτιστικών, των θρησκευτικών και των κοινωνικών επιδράσεων, συγκριτικές μελέτες στην Ιαπωνία, στην Αυστραλία και στη Μαλαισία αποκάλυψαν ότι η συχνότητα με την οποία τα παιδιά κακοποιούν τα κατοικίδια ζώα είναι ανεξάρτητη από το πολιτισμικό υπόβαθρο.
Πιο αναλυτικά, η κακοποίηση ζώων από παιδιά ηλικίας μικρότερης των 6 ετών, συνιστά κυρίως συμπεριφορά περιέργειας, με στόχο τη διερεύνηση. Πρόκειται δηλαδή για κακοποίηση χωρίς σκοπιμότητα, αλλά από περιέργεια, ενώ στις συγκεκριμένες ηλικίες τα παιδιά δεν έχουν αποκτήσει ακόμη τις βασικές γνώσεις σχετικά με την κατάλληλη φροντίδα των ζώων.
Η κακοποίηση ζώων τώρα από παιδιά ηλικίας μεγαλύτερης των 6 ετών (παιδιά σχολικής ηλικίας και εφήβους) χαρακτηρίζεται από σκοπιμότητα, πρόκειται δηλαδή για ενεργητική κακοποίηση. Όσον αφορά στα κίνητρα, τα παιδιά-θύτες δηλώνουν ότι προχωρούν σε τέτοιου είδους πράξεις κυρίως επειδή αντλούν ευχαρίστηση. Εκτός αυτού, η μίμηση άλλου ισχυρότερου μέλους της οικογένειας ή του κοινωνικού περίγυρου έχει συσχετιστεί με κατ’ εξακολούθηση πράξεις κακοποίησης ζώων από παιδιά. Επιπρόσθετα, τα προεφηβικής ηλικίας παιδιά και οι έφηβοι προβάλλουν ως κίνητρο την επιθυμία να αποκομίσουν κοινωνικά οφέλη από αυτή τη συμπεριφορά, όπως η δημοφιλία στην παρέα. Έχει προταθεί η διάκριση της κακοποίησης ζώων από ανηλίκους ηλικίας >6 ετών σε τυπική και χαιρέκακη. Η κακοποίηση των ζώων από τα παιδιά συναντάται συχνότερα σε περιβάλλοντα όπου εκδηλώνονται βίαιες συμπεριφορές. Πρόκειται για πράξεις βίας εναντίον του ίδιου του παιδιού (σωματική, συναισθηματική, σεξουαλική παιδική κακοποίηση) ή εναντίον άλλων προσώπων της οικογένειας (κακοποίηση συντρόφου, κακοποίηση ηλικιωμένων, οικονομική εκμετάλλευση). Μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο βίας εντάσσονται και οι πράξεις ενδοσχολικού εκφοβισμού (bullying). Τόσο οι θύτες όσο και τα θύματα του ενδοσχολικού εκφοβισμού μπορεί να προχωρούν σε πράξεις κακοποίησης ζώων. Τέλος, ειδικά στους εφήβους η κακοποίηση των ζώων συσχετίζεται με προβλήματα σχολικής φοίτησης, καθώς και αντικοινωνικές συμπεριφορές-παραβατικές πράξεις, όπως η συμμετοχή σε συμμορίες και οι κλοπές.
Η κακοποίηση των ζώων από παιδιά και εφήβους αποτελεί κλινική εκδήλωση συγκεκριμένων παιδοψυχιατρικών διαταραχών, οι οποίες παρατίθενται στη συνέχεια.
- Διαταραχή διαγωγής. Η ενεργητική κακοποίηση ζώων από παιδιά και εφήβους δηλαδή παίρνουν ευχαρίστηση από τη πράξη τους.
- Διαταραχές εθισμού σε εφήβους. Στους εφήβους είναι δυνατόν να πρωτοεμφανιστούν διαταραχές της ψυχικής υγείας, αφ’ ενός μέσω της χρήσης ουσιών (π.χ. οινόπνευμα, οπιοειδή και λοιπά ναρκωτικά) και αφ’ ετέρου μέσω συμπεριφορών (π.χ. διαταραχή ενασχόλησης με τυχερά παιχνίδια/παθολογικός τζόγος)
- Κατά τη φάση της εφηβείας ή κατά την πρώιμη ενήλικη ζωή μπορεί να εκδηλωθεί η μορφή παραφιλίας που περιλαμβάνει σεξουαλικές φαντασιώσεις με διάφορα είδη ζώων, τη διάπραξη σεξουαλικών επαφών με ζώα (κτηνοβασία), καθώς και τη σεξουαλική κακοποίηση ζώων με χρήση αντικειμένων, με στόχο τη σαδιστική ευχαρίστηση του θύτη. Στους εφήβους με παραφιλική συμπεριφορά προκαλείται σεξουαλική διέγερση τόσο από ανθρώπους του αντίθετου ή του ίδιου φύλου όσο και από ζώα. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου τα ζώα καθίστανται πιο ισχυροί φορείς σεξουαλικής διέγερσης, οπότε η παραφιλική συμπεριφορά αποτελεί το κυρίαρχο ή το αποκλειστικό χαρακτηριστικό της σεξουαλικής ταυτότητας.
Ερχόμαστε τώρα να δούμε τις ψυχολογικές διαστάσεις από την κακοποίηση των ζώων από ενήλικες. Αυτή δε απαντάται διαχρονικά στις ανθρώπινες κοινωνίες και συνήθως αποτελεί προέκταση της αντίστοιχης συμπεριφοράς που αρχικά εκδηλώνεται κατά την παιδική και την εφηβική ηλικία. Οι ενήλικες που κακοποιούν ζώα είναι πιο συχνά άνδρες και συνηθέστερα πρόσωπα με χαμηλά επίπεδα εισοδήματος και εκπαίδευσης. Σημαντική συσχέτιση βρέθηκε μεταξύ της κακοποίησης ζώων συντροφιάς με ελεγκτικές συμπεριφορές, π.χ. κακοποίηση του ζώου του(της) συντρόφου ως εργαλείου ελέγχου ή εκβιασμού. Μάλιστα, στις περιπτώσεις αυτές οι θύτες καθορίζουν εκ των προτέρων τα όρια για το πόσο θα βλάψουν το κατοικίδιο, ώστε να επιτύχουν τον σκοπό τους. Οι ενήλικες οι οποίοι συστηματικά κακοποιούν κατοικίδια μπορεί να ασκήσουν βία όχι μόνο εναντίον του(της) συντρόφου, αλλά και έναντι λοιπών μελών της οικογένειας (παιδική κακοποίηση, κακοποίηση ηλικιωμένων), ενώ φαίνεται να εμπλέκονται κατ’ εξακολούθηση σε πράξεις διαπροσωπικής βίας. Ειδικά η κτηνοβασία/σαδιστική σεξουαλική κακοποίηση των ζώων κατά την παιδική ηλικία είναι πολύ ισχυρός προγνωστικός δείκτης για τη διάπραξη επαναλαμβανόμενων πράξεων βίας κατά τις διαπροσωπικές επαφές τους στην ενήλικη ζωή. Τέλος, τα παιδιά με ιστορικό κακοποίησης ζώων είναι πολύ πιο πιθανό να εμπλακούν ως ενήλικες και σε κάθε είδους παραβατικές πράξεις που διώκονται ποινικά. Οι σημαντικότερες συσχετίσεις που έχουν γίνει αφορούν σε κλοπές, ληστείες και εμπρησμούς.
Η κακοποίηση των ζώων αποτελεί κλινική εκδήλωση συγκεκριμένων ψυχιατρικών διαταραχών στους ενήλικες, οι οποίες παρατίθενται στη συνέχεια.
- Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας, εθισμού, παραφιλίας - κτηνοβασίας
- Διαταραχή προσποίησης διά αντιπροσώπου (σύνδρομο Μunchausen by proxy) Στη βιβλιογραφία έχουν καταγραφεί περιστατικά διαταραχής προσποίησης διά αντιπροσώπου (σύνδρομο Μunchausen by proxy) που αφορούν σε ζώα συντροφιάς, τα οποία έχει κακοποιήσει σκόπιμα ο ίδιος ο ιδιοκτήτης (εφ’ άπαξ ή κατ’ εξακολούθηση) με κίνητρο να κερδίσει το ενδιαφέρον και τη συμπάθεια τρίτων προσώπων.
- Σύνδρομο του Νώε (σύνδρομο συλλογής ζώων) Η παραμέληση των ζώων από τους ενήλικες, όταν δεν οφείλεται σε άγνοια ή αδιαφορία για τις ανάγκες των ζώων, συνδέεται με το σύνδρομο του Νώε (σύνδρομο συλλογής ζώων) που αποτελεί διαταραχή συμπεριφοράς. Οι συλλέκτες ζώων αισθάνονται την ανάγκη να συγκεντρώνουν όλο και περισσότερα ζώα χωρίς να λαμβάνουν υπ’ όψη κοινωνικούς και οικονομικούς περιορισμούς, ενώ δείχνουν αδυναμία να συνειδητοποιήσουν τη μη φυσιολογική συμπεριφορά τους και τις συνέπειες που μπορεί να έχει για τα ζώα, αλλά και για τους ίδιους. Παράγοντες που συνήθως σχετίζονται με την ανάπτυξη της εν λόγω διαταραχής είναι διάφορες συνθήκες ψυχοκοινωνικού stress, συναισθηματικής κακοποίησης από ισχυρότερα πρόσωπα, έλλειψης συναισθηματικής πληρότητας και μοναξιάς, ενώ ενδέχεται να συνυπάρχουν και άλλες ψυχικές διαταραχές, όπως παραληρητική διαταραχή (ο συλλέκτης ζώων θεωρεί ότι έχει την ειδική ικανότητα να επικοινωνεί με αυτά) ή άνοια σε πρώιμο στάδιο.
- Συσχέτιση με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές. Περιστασιακά, μεμονωμένοι ψυχωτικοί ασθενείς μπορεί να αναπτύξουν βίαιη συμπεριφορά κατά των κατοικίδιων ζώων του άμεσου περιβάλλοντός τους.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
H κακοποίηση των ζώων συνιστά κλινική εκδήλωση ποικίλων ψυχοπαθολογικών διαταραχών μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο διαπροσωπικής βίας και παραβατικών συμπεριφορών. Στα παιδιά και στους εφήβους η κακοποίηση των ζώων συνδέεται με τη διαταραχή διαγωγής, τις διαταραχές εξάρτησης και την παραφιλική διαταραχή της κτηνοφιλίας. Στους ενήλικες συνδέεται κυρίως με την αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας και έπονται οι διάφορες διαταραχές εξάρτησης, την κτηνοφιλία, τη διαταραχή προσποίησης διά αντιπροσώπου, το σύνδρομο του Νώε και πολύ σπάνια με άλλες διαταραχές. Επομένως, κάθε περιστατικό κακοποίησης ζώου πρέπει να αντιμετωπίζεται, μέσα στο ισχύον νομικό πλαίσιο και στις επικρατούσες κοινωνικές και ηθικές αξίες, με βάση την ηλικία, τα κίνητρα και το υποκείμενο ψυχοπαθολογικό υπόβαθρο του δράστη. Τέλος, η ποικιλομορφία στο ψυχοπαθολογικό προφίλ των δραστών μπορεί να χρησιμεύσει ως βασική παράμετρος, ώστε να ερμηνευτεί και η εκτεταμένη ποικιλομορφία στις μορφές ενεργητικής και παθητικής κακοποίησης των ζώων.
Βιβλιογραφική Πηγή: Δούκας Δ, Βασιλειάδου Μ, Τόντης Δ, Δουζένης Α (2018) Κακοποίηση των ζώων και ψυχική υγεία.ΑΡΧΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ, 35, 439-45. Διαθέσιμο στο: https://www.mednet.gr/archives